Nhận diện lại FDI : “Mặt trái của tấm huân chương”

Chính sách thu hút FDI cần phù hợp và hỗ trợ cho quy hoạch phát triển mới các vùng kinh tế của VN

Không thể phủ nhận những thành quả mà dòng vốn FDI đã mang lại cho nền kinh tế VN. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, sau những “lùm xùm” xung quanh việc các dự án FDI “mượn vốn trong nước”, gây ô nhiễm môi trường, tranh chấp lao động... nhiều ý kiến nhìn nhận lại hiệu quả của dòng vốn này mang lại. Theo TS Nguyễn Minh Phong - Viện Kinh tế - xã hội Hà Nội, đó chính là “mặt trái của tấm huân chương”. 

Những hệ lụy đáng ngại

Bên cạnh những thành tựu to lớn không thể phủ nhận của FDI đối với quá trình phát triển KT-XH VN, thì như mặt trái của chiếc huân chương, dòng vốn đầu tư này cũng có những hệ lụy ngày càng đậm nét và cần sớm nhận biết và ngăn chặn, mà nổi bật là: Gây ra những hệ quả ô nhiễm môi trường nặng nề, kéo dài và không thể tính hết, điển hình như vụ Cty Vedan và bao nhiêu vụ tương tự lớn nhỏ khác đã và chưa phát hiện.

Gây ra tình trạng sử dụng lãng phí đất đai, thất thoát tài sản công và tài nguyên quốc gia, nhất là đất nông nghiệp, đất ven biển và tước đoạt công ăn việc làm, cùng những hệ quả đa dạng, nhiều đời cho người nông dân mất ruộng, mất sinh kế truyền thống, như các dự án về sân golf, xây dựng khu nghỉ dưỡng - du lịch...

Gây ra những đe dọa tiềm tàng cho an ninh quốc gia, và toàn vẹn lãnh thổ, như những dự án trồng rừng vùng biên giới và khai thác tài nguyên những vùng đất chiến lược về quân sự khác đã được cảnh báo và phản biện xã hội khá nhiều trong thời gian gấn đây.

Biến VN thành bãi thải công nghệ và máy móc lạc hậu, gánh chịu tổn thất tài chính to lớn để khắc phục và thay thế, kéo dài tình trạng lạc hậu và kém hiệu quả của nền kinh tế, móc túi người tiêu dùng trong nước do mua phải hàng hóa chất lượng kém với giá cao và giảm nguồn thu NSNN.

Ngoài ra, có nhiều DN FDI đầu tư mang tính chụp giựt; cũng như còn tình trạng các DN có vốn đầu tư nước ngoài liên kết ép giá, lũng đoạn thị trường, thực hiện các hành vi hối lộ, làm tăng tình trạng tham nhũng... gây tổn hại cho lợi ích người lao động, người tiêu dùng và sự ổn định kinh tế vĩ mô.

Những mặt trái của FDI trên là đa dạng, song đều có thể truy ra cùng một nguyên nhân chung quan trọng là sự quản lý nhà nước ở các cấp còn bị buông lỏng, kém hiệu quả và hiệu lực, cơ chế bảo vệ lợi ích quốc gia đang có những bất cập và lỗ hổng đáng lo ngại.

Chính vì điều này hiện có xu hướng phê phán rằng các quyết định cấp phép trước đây có vấn đề, không nhìn thấy trước được "chất lượng" của các dự án FDI. Không chỉ những dự án đã cấp phép trước đây, mà cả những dự án mới được cấp phép trong thời gian gần đây đều có thể gây ra những hệ lụy và tổn thất to lớn nếu các cơ quan chức năng không tuân thủ những nguyên tắc bảo đảm an ninh quốc gia và lợi ích phát triển theo hướng bền vững trong quá trình thẩm định và quản lý dự án.

Cần nhấn mạnh rằng, việc nhận biết và kiên quyết chống lại các lợi ích nhóm, địa phương và cả những lợi ích cá nhân đầy ích kỷ trong quản lý nhà nước đối với FDI là rất quan trọng để phòng ngừa và giảm thiểu tình trạng lạm dụng khiến các quan chức bị mờ mắt, không nhìn thấy chất lượng thực sự của những dự án mà họ đặt bút ký và giám sát triển khai...

Quản lý cách nào ?

Việc quản lý dòng vốn FDI đang được coi là một bài toán khó với các cấp chính quyền địa phương. Cần có sự phân cấp và phối hợp quản lý FDI chặt chẽ và khoa học hơn giữa các cấp chính quyền, các bộ, ngành và giữa các địa phương. Các quy định cần cụ thể và minh bạch hơn, có tính thị trường hơn và tuân thủ các cam kết, tiêu chuẩn và thông lệ quốc tế, đồng thời cần công khai hóa và dễ theo dõi, dễ tiếp cận. Ngoài ra, cần gia tăng các hoạt động thanh, kiểm tra và giám sát của các cơ quan chức năng và xã hội, áp dụng đồng bộ các chế tài và xử lý  nghiêm khắc, mạnh mẽ và kịp thời hơn  những vi phạm. Đặc biệt, VN cần áp dụng sớm và đồng bộ các tiêu chuẩn và các quy định khác về kế toán và kiểm toán quốc tế vào quản lý kinh tế VN nói chung, nhất là với FDI nói riêng.

Hơn thế, cấp địa phương khi quản lý FDI thường bị chi phối mạnh bởi lợi ích địa phương, cũng như cả bởi những hạn chế về nhận thức, trình độ, tính chuyên nghiệp, thậm chí cả lợi ích cá nhân và tư duy nhiệm kỳ, nên dễ có những quyết định trong quản lý FDI gây ra những hệ lụy nặng nề và lâu dài không chỉ cho địa phương đó. Đây là một thực tế cần được nhận thức và sớm có giải pháp xử lý vừa tăng cường phân cấp, vừa bảo đảm những lợi ích quốc gia và lâu dài trong quản lý FDI.

Thiết nghĩ, chúng ta cần có những tái nhận thức toàn diện và đầy đủ hơn về tính hai mặt của dòng vốn FDI, không tẩy chay, kỳ thị, nhưng cũng không quá “mê tín” FDI. Đặc biệt, cần có những thay đổi lớn và căn bản hơn trong việc xây dựng các hệ giá trị chuẩn về mục tiêu và tiêu chuẩn đánh giá các dự án FDI, tăng cường hoàn thiện  cơ chế bảo vệ lợi ích quốc gia và cơ chế phân công, hợp tác, đòi hỏi cao hơn về chất lượng, trách nhiệm của cán bộ có liên quan trong quản lý nhà nước dối với FDI...

Đã đến lúc VN cần đặt mục tiêu và yêu cầu phát triển bền vững lên hàng đầu trong kêu gọi FDI. Đồng thời, cần hướng đến ưu tiên những dự án đầu tư từ các nhà đầu tư lớn, mạnh, có công nghệ nguồn, cam kết bảo đảm các yêu cầu chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực, phát triển các dich vụ chất lượng cao, công nghiệp phụ trợ, tạo ra những sản phẩm hàng hóa có hàm lượng công nghệ và giá trị gia tăng cao... Không nên lấy số vốn và dự án đăng ký mới như là mục tiêu và tiêu chuẩn duy nhất đo lường thành tích quản lý FDI...

(Theo Diễn đàn doanh nghiệp)